Жыццё ў праўдзе. Вытрымкі з тэкстаў Вацлава Гавэла.

Вацлаў Гавел 
(5 кастрычніка 1936, Прага — 
18 снежня 2011) — чэшскі дзяржаўны, грамадскі і культуры дзеяч.

Безнадзейнасць вядзе да апатыі, апатыя - да прыстасавальніцтва, - да руціннага падпарадкавання (якое прымаюць за праяву масавай палітычнай актыўнасці). Усё разам гэта складае сучаснае ўяўленне пра так званыя "нармальныя" паводзіны - уяўленне, па сваёй сутнасці, глыбока песімістычнае.

Замест свабоднага супольнага прыняцця эканамічных рашэнняў, свабоднага ўдзелу ў палітычным жыцці і свабоднага духоўнага развіцця чалавеку прапаноўваецца магчымасць свабодна вырашаць, якую марку лядоўні ці пральнай машыны сабе набыць.

Чаму дзяржаўная ўлада так сутаргава чапляецца за сваю ідэалогію? Відавочна, толькі таму, што ідэалогія як умоўная рытуальна-камунікатыўная сістэма гарантуе ёй ілюзію легітымнасці, пераемнасці і згуртаванасці, служыць ёй маскай прэстыжу ў яе прагматычнай практыцы.

Парадак быў дасягнуты. Коштам умярцвення духу, атупення сэрца і спусташэння жыцця. Была дасягнута вонкавая кансалідацыя. Коштам духоўнага і маральнага крызісу грамадства.

Разам з ростам атупення натуральным чынам прытупляецца і здольнасць гэтае атупенне заўважаць. 

Гэта свет забаронаў, абмежаванняў, загадаў. Свет, дзе пад культурніцкай палітыкай маецца на ўвазе перадусім культурніцкая паліцыя.

Спажывецкае грамадства ставіць перад культурай пытанне Не хаваляваць праўдай, а супакойваць хлуснёй.

Бо ніхто не ведае, калі непрыкметны агеньчык пазнання, запалены ў невялічкай купцы клетак, якія адказваюць за самаўсведамленне арганізму, асветліць, раптам шлях усяму грамадству, якое, можа, ніколі і не даведаецца, якім чынам убачыла гэты шлях.

Паслядоўна знішчаецца не толькі магчымасць, але і адчуванне магчымасці нешта зрабіць.

Агульнае пытанне, такім чынам, гучыць: якой ступені дасягне заўтрашняя духоўная і маральная імпатэнцыя народа ў выніку сённяшняй кастрацыі ягонай культуры?

Так, у нашай краіне пануе спакой, але ці не спакой гэта трупярні або магілы?

На ростанях : філолаг на рынку працы

Калі мяне апошнія некалькі гадоў пыталі, чаму я паступіў на філфак, адназначнага адказу я даць не мог. Мне і зараз цяжка гэта зрабіць. Агулам, вышэйшая адукацыя ў Беларусі гэта сацыяльны маркер, які дазваляе табе пэўным чынам сцвердзіцца ў грамадстве. Разам з тым, толькі адзінкі працуюць уласна па атрыманай спецыяльнасці. Студэнтам, што скончылі эканамічна-тэхнічныя спецыяльнасці, трохі прасцей. Можна лавіраваць паміж сумежнымі прафесіямі. Асабіста мяне клапоціць лёс спецыялістаў-філолагаў, якія скончылі беларускую спецыяльнасць. Атрымаўшы грунтоўныя веды па гісторыі беларускай мовы і літаратуры, распрацаваўшы уласны праект, на выхадзе з універсітэту ў такога беларускага спецыяліста ёсць толькі два шляхі: працяг навуковай дзейнасці ў магістратуры, або праца ў школе (найчасцей) або праца не па спецыяльнасці. Айчынная медыяпрастора ў беларуакамоўных спецыялістах не мае патрэбы. Так званыя культурніцкія каналы тэлебачання і радыё працягваюць заставацца па змесце і форме ў 1975 годзе і прадукаваць балотную жыжу для застабілаў. Рускамоўная прастора нявельмі вітае і падтрымлівае беларускамоўныя ініцыятывы. Калі ім і ўдаецца стартаваць як незалежным медыя ці камерцыйным праектам, то яны так і застаюцца нейкім андэграўднымі ці маргінальнымі праектамі, якія не звязаныя з неабходнасцямі большасці (масы).
Па сённяшні дзень, усё што ўмее беларускі філолаг, гэта аналізаваць старажытныя тэксты на наяўнасць элементаў беларускай мовы, выпраўляць арфаграфічныя памылкі і выразна чытаць тэксты. Напрацягу апошніх двух гадоў у мяне было дастаткова часу, каб зразумець, што мая адукацыя недазапатрабаваная. Маіх ведаў недастаткова, а пра ўменні і казаць няма чаго. На філфаку таксама маглі б вучыць, як ствараць бізнез і шукаць новыя напрамкі дзейнасці. Сучасны рынак працы патрабуе ад філфаку добрых спецыялістаў па грамадскай камунікацыі, крэатыўных рэдактароў для інтэрнет-выданняў (праектаў), кнігавыдаўцоў, крытакаў-куратараў кніжных выстаў. Філолаг мусіць стаць кантамінатам розных спецыяльнасцяў у традыцыйным разуменні. Я ўпэўнены, што класічную беларускую філалогію можа выратаваць стварэнне асобнага тэлеканала або камерцыйнага інтэрнет-выдання, які стаў плёнам працы філолагаў. Гэта мусіць быць ультрасучасны медыя праект, дзе філолагі змаглі б рэалізавацца, як спецыялісты ў вобласці грамадскай камунікацыі, крэатыву, аналітыкі, спецыялістаў па развіцці і ўдасканальванні беларускага літаратурнага культурнага поля. Тым самым унёсак толькі аднаго філфаку ў беларускую справу па значнасці і аб'ёму грамадскай карысці  пераўзышоў бы справаздачы мінкульта за апошнія дваццаць гадоў.
Калі глядзець у вочы праўдзе, то беларускі філолаг БДУ нікому не патрэбны. Мяркую, такі стан справы паспрыяе бізнес-мабільнасці і ініцыятаўнасці маладых спецыяліста.
На перадзе ў мяне год навучання ў магістратуры філалагічнага факультэта. Гэта дазволіць мне пабыць "засланым казачком" у акадэмічнай прасторы, зразумець, для чаго там усе гэтыя людзі працуюць і каго гадуюць.

Перагляд

Кінатэатр “Перамога” на Інтэрнацыянальнай даўно стаў месцам надкультурным, які стала прыцягвае публіку для іншага кіно. Адразу адзначу, я ні ў якім разе не хачу нікога пакрыўдзіць, бо пра густы не спрачаюцца, іх падзяляюць або не падзяляюць. Разам з тым, гэта адзіны кінатэатр у Менску, які дэманструе тыя стужкі, пасля прагляду якіх на шырокім экране можна хоць трохі паверыць у далучасць беларусікаў да чагосьці агульнаэўрапейскага і вялікага. Хай сабе і са спазненнем на паўгады. Але гэта дэталі для іншага разважання.

Вясна, даволі сімвалічна, пачалася з прагляду ўжо добравядомай усім стужкі “Апантанасць” (Whiplash, 2014). Перад праглядам, пакуль я чакаў сваю сяброўку з прыбіральні, я разглядаў чарговую фатавыставу ў мурах вестыбюлю, а затым мой позірк перакінуўся на столік з праграмкамі. Я ўзяў адну. На адваротным боку было напісана “Новая сяброўка. Франсуа Азон”. Прызнаюся, з усёй маёй апантанасцю і прыхільнасцю да эўрапейскага кіно, я ўсё ж такі пакуль застаюся псеўдаінтэлектуалістам адносна кінематографу, бо не запамінаю ні прозвішчаў, ні назваў працы. Гляджу, аналізую, натхняюся, і хіба што, запамінаю агульны сюжэт. Але “Новую сяброўку” вырашыў паглядзець, для калекцыі неўзгаданых фільмаў.

Глядзеў кіно дома. Спачатку ўсё было як мне падабаецца – матавая стылёвая выява, прыгожыя ўбранні, смерць, пахаванне, абрысы эўрапейскай рэчаіснасці. Але ўсцяж наступных паўгадзінаў я наважваўся тры разы спыніць прагляд. Я вельмі талерантны і ўсёзразумелы грамадзянін. Але мне было цяжка прызнацца самому сабе, што я не гатовы да такога сцэнару – мужчына пасля смерці жонкі застаецца з немаўляткам, ён жа з’яўляецца трансфестытам у памяць сваёй жонкі, але на самой справе з дзяцінства пераапранаецца ў жаночае, мусіў прызнацца пра гэта блізкай сяброўцы жонкі, якая ў сваю чаргу мае нерэалізаваныя лесбійскія жаданні да сваёй памерлай сяброўкі. Але гэты сціслы пераказ не перадае ўсёй драмы. Кожны новы этап адкрыцця галоўнага героя-мужчыны як жанчыны трымаў у здранцвенні.“Так, гэта парадаксальны кактэйль усіх дзівацтваў і мутацый жыцця” – піша куратар праграмы “Гоголь-кино” Стас Тыркін у сваёй рэцэнзіі.

Але я пераадолеў сябе. Працягваючы прагляд заўважыў за сабою іншую з’яву: галоўны герой Давід, які ў жаночым вобразе ўжо прадстаўлены Вірджыніяй, вельмі хутка прызвычайвае гледача да сябе. І я таксама паддаўся гэтаму перамяненню, я пачаў трактаваць Вірджынію, як сапраўднае аблічча Давіда, на фоне якой ён сам выглядае ўжо даволі бледна і сціпла.

Я баюся ўявіць, што адбывалася ў галовах звычайных гледачоў, якія ішлі паглядзець ружовую французскую стужку, а тут ім прыйшлося сутыкнуцца з абсалютна іншым светам, з іншым каштоўнасным наборам у грамадскай супольнасці. Азон зняў працу, якая падалася мне балансаваннем на мяжы новай рэальнасці і складанага прымання чужой рэчаіснасці або ўвогуле яе непрымання.

Напружаны прагляд мастацкай стужкі выкрывае непадрыхтаванасць нашага грамадства да прысутнасці ў ім “іншых” людзей. Я мяркую, сапраўдны сацыяльны канфлікт паміж традыцыйным наборам нашых уяўленяў пра “нармальнага” чалавека і “іншымі” людзьмі ў Беларусі яшчэ наперадзе. Разам з тым, спадзяюся, я раблю няправільны прагноз і беларуская разважлівая талерантнасць будзе сапраўды такой разважлівай.

Стужка “Новая сяброўка” Франсуа Азона выйшла ў 2014 годзе, у Беларусі прайшла амаль незаўважна, таму па сённяшні дзень з’яўляецца новым ветрам у сталічным кінавідэапракаце, хай сабе і на асабістым кампутары. Раю да прагляду.

У дадатку, інфармацыя пра сакавіцкія кінапрэм'еры ў Перамозе:

Востраў свіняў

Прыстойнасць, дабрыня і немітуслівая пачцівасць маюць значэнне,         калі агульнае нашых асобаў болей за суму нашых пажадаў. 

Чувак садзіцца ззаду мяне ў кінатэатры, ягоныя брудныя боты адразу апынаюцца на маіх парэнчах. Не, у яго не чэшуцца рукі і ён не хоча атрымаць ад мяне ў морду, ён абсалютна спакойны. Проста ён не заўважае, што я прысутнічаю. Таму ягоныя брудныя гаўнаступы апынуліся ў мяне пад носам – глыбока ўнутры маёй асабістай прасторы, менавіта там, дзе яны найбольш не да месца.

Я паварочваюся і сурова аглядаю парушальніка: звычайны хлапец гадоў дваццаці з гакам, які забурыўся ў кіно з сябрамі. Ніякай агрэсіі ў поглядзе і бандыцкіх тату на шыі, ні п’яны і нібы неабкураны. Тым не менш, вось яны, гэтыя паскудныя боты, якія моляць аб забіцці іх носьбіта на месцы. “Прыбяры ногі”, – папрасіў я, не павышаючы голасу. “Ну ты ж нясупраць, дружа?” – адказвае ён. Гэтаму даўно не даць веры, але людзі да гэтага часу прыязджаюць у Англію са спадзевам увачавідкі ўбачыць радзіму добрых манераў: Дэвіда Нівена, які прытрымлівае дзверы; Хью Гранта, які падносіць торбы старэчам; сэра Роджара Мура, які здымае капялюш. У выніку іх сустракае Востраў свіняў.

Востраў свіняў стаіць на моцным грунце сацыяльнага аўтызму і трымаецца за эгаізм, пафігізм і хамства. У галаве тыповага тутэйшага віруе кактэйль пыхлівасці, дурноты і гратэскава ўзнятай самаадзнакі. Ён (кактэйль) і дазваляе ім верыць, што нам падабаецца лавіць пахі іх брыдкага стрытфуду, слухаць ідыёцкія размовы, цярпець іх боты пад носам.

Дзякуючы жыхарам Вострава звычайныя штодзённыя справы – паездка ў грамадскім транспарце, наведванне кіно, шпацыр – ператвараюцца ў пакуту.

Што стала з добрымі манерамі? Калісьці гэтая краіна, якую марылі пабачыць замежнікі, сапраўды існавала. Тут жыла нацыя, якая фанатычна верыла ў добрыя манеры і пераўтварала ветлівасць у рэлігію. Я не маю на ўвазе этыкет. Гаворка пра сапраўдную пачцівасць – павагу да незнаёмых людзей, якая не дазваляе твайму сабаку насраць у пад’ездзе, каб суседзі наступілі на свежыя гаўнякі па дарозе на працу; пра сціплыя добрыя ўчынкі і маленькія жэсты ўсвядомленнага стаўлення да навакольных, на якіх гартавалася брытанская цывілізацыя; пра інстынктыўную прыстойнасць, заснаваную на жаданні не напружваць сабою навакольных. Мы былі нацыяй, якая выконвала чаргу, калі з неба ляцелі нямецкія бомбы; нацыяй, якая выбачалася, калі нехта раптам нам наступаў на нагу. На Востраве свіняў усё гэта запамяталі; замест мы маем тое, што Тэадор Далрымпл называе “асартыментам абыякавасці ў стаўленні да грамадскай прасторы”, або, прасцей кажучы, махрыстым эгаізмам.

Справа нават не ў дурных манерах, грубасці ці непавазе. Справа ў перакананасці, што ты маеш права навязваць сябе іншым, урывацца ў асабістую прастору навакольных. Тутэйшым з Вострава свіняў абыякава, ці вас раздражняе музыка, якую яны слухаюць у аўтобусе, ці ванітны водар гамбургераў. Ім усё роўна, таму што вы для іх не існуеце. Вашыя перажыванні не фіксуюцца хамячынымі мазгамі сацыяльных аўтыстаў: чувак, што сядзеў ззаду ў кінатэатры, настолькі ізаляваны ў сваім драбнюткім свеце, што ўсе астатнія для яго з’яўляюцца нябачнымі. І такіх, як ён – мільёны.

Добрыя манеры зараз не ў модзе; пачцівасць – смешная старамодная штука кшталту дэфіцыту на бананы або сямейнай бялізны. Адзін культуролаг назваў сучаснае хамства “апраўданым адмаўленнем прэтэнзій кіруючага класу на тое, каб яго паважалі”. У сваёй кнізе “Соры! Англічане і іх манеры” Генры Хітчынгс піша – “Добрыя манеры асацыююцца з прэтэнцыёзнасцю, цэрымоннымі перасцярогамі, адмаўленнем прагрэсу і нават з крывадушнасцю – не кажучы ўжо пра канфармізм, шэрасць і знішчэнне асобы”.

Добрыя манеры старамодныя, крывадушныя, а цывілізаваныя паводзіны, якія калісьці меліся на ўвазе, зараз лічацца бязглуздымі і пустымі. Хіба так, напышлівая ветлівасць бывае непрыемнай: кубкі ў “Старбаксе”, якія фамільярна клічуць нас на імя, ліслівыя афіцыянты. Добрыя манеры паходзяць ад пачуцця тоеснасці і агульнасці з іншымі людзьмі, ад усведамлення таго, што іншыя маюць вартасць. Касуючы рытуалы пачцівасці, мы спадзяваліся пабудаваць свет, пазбаўлены буржуазных умоўнасцяў, і зажыць у валадарстве асабістай свабоды. А ў выніку трапілі на Востраў свіняў.

Свіняў вярбуюць у інтэрнеце і па мабільным. За вечаровым сталом у наш час прынята сядзець і тыркаць у смартфоны, замест таго, каб узірацца ў абліччы тых, каго кахаеш ці любіш. Непакаранае хамства, паталагічны саліпсізм і выбар асабістых неабходнасцяў у якасці галоўнай каштоўнасці – усё гэта ўзнагароджваецца і ўзмацняецца анлайн. Намагацца стрымаць анлайн-хамства – гэта тое самае, што будаваць дамбу з фанеры. Кожны дзень у лічбавы сусвет выплёўваецца чатырыста мільёнаў твітаў. Таму што ў фэйсбуку сядзіць мільярд чалавек. Таму што ў сайта ask.fm, дзе можна ананімна абліваць брудам сабе падобных, пяцьдзясят сем мільёнаў карыстальнікаў.

Зразумела, Востраў свіняў нарадзіўся не ў інтэрнеце. Ягоныя карані – у пасляваенным грамадстве, дзе індывідуалізм ператварыўся ў новую рэлігію, а патрэбы асобы сталі шанавацца больш за ягоныя абавязацельствы перад краінай, грамадствам і іншымі асобамі. Тым не менш, новыя тэхналогіі забяспечылі востраву скок у развіцці, даўшы яго жыхарам магчымасць выйсці на сувязь з усім светам, застаючыся ізаляванымі ад іншых людзей. Дурныя манеры – кісларод інтэрнету; ніколі яшчэ ў гісторыі чалавецтва права голасу не атрымоўвала такая вялікая колькасць людзей, якім абсалютна няма чаго сказаць.

Нормы паводзінаў змяняюцца разам з часам. Я не памятаю, каб шорты былі сацыяльна прымальным відам верхняга адзення для дарослых мужчынаў. Мужчына апранаў шорты калі прымаў удзел у спартыўным спаборніцтве ці біў фашыстаў у пустыні. Сёння мужчыны апранаюць шорты на працу і нават у тэатр. Раней мужчыны не апраналі шорты ў тэатр, сцерагліся, што іх прымуць за ідыётаў. Зараз ім абыякава, што пра іх падумаюць. “Вуліца – гэта сталовая англічаніна, – піша Тэадор Далрымпл, – а таксама яго вядро для смецця”. Далрымпл праехаўся з Лондана ў Глазга і занатаваў уражанні ў кнізе-выраку Востраву свіняў пад назваю “Памыйня: як чужое смецце абумоўлівае нашае жыццё”. Далрымпл панура каталагізуе памыйню, што прадставілася яму па шляху: газеты за ўчора, зламаныя цацкі, іржавыя аўтазапчасткі. Але галоўным чынам пластыкавыя пакеты, які калісьці захоўвалі харч жыхароў Вострава свіняў, і жасцяныя слоікі з-пад іх пойла, выкінутыя праз вокны, каб іх падабраў міфічны дворнік. Знаёмае пачуццё: краіну, у якой мы выраслі, не пазнаць: яна стала чужою, чужою і нялюбай. Востраў свіняў – гэта зусім іншая краіна.

Але так не павінна быць. Сацыёлаг Эдвард Шылс піша: “Цывільнасць – гэта прынцып, які сцвярджае магчымасць грамадскага дабра, пагадненне падтрымліваць грамадскі парадак, нягледзячы на канфлікты інтарэсаў і ідэалаў”. Інакш кажучы, калі мы шануем грамадскую карысць, калі мы верым, што грамадства па-мінуламу існуе, то не павінны забруджваць наша асяроддзе смеццем, шумам, відовішчам нашых бледных валасатых ног. Мы павінны думаць пра іншых, пра пачуцці іншых людзей – не таму, што нашыя паводзіны скутыя межамі гнуслівых прыстойнасцяў, а таму, што мы людзі.

Зжывацца адзін з адным – гэта цудоўна. Прыстойнасць, дабрыня і немітуслівая пачцівасць маюць значэнне, калі агульнае нашых асобаў болей за суму нашых пажадаў. Старажытная цывільнасць пабудаваная на прыгожай ідэі – я такі ж добры, як і іншыя, але не лепей за ўсіх. Цягнучыся па засеяннай смеццем дарозе, мы зрубілі другую частку раўнання.

Тоні Парсанс, Лондан, 2013.

Пераклаў - Зміцер Трафімчук.

Ці можа музей стаць трансформерам?

Напярэдадні "Ночы ў музеі" ў майстэрні Заіра Азгура я падрыхтаваў невялікае відэа. Яшчэ ўвосень 2014 года я сустрэўся з Лізаветай Еліневіч, каб даведацца пра тое, як звычайны музей адной асобы ў Менску пераўтвараецца ў культурную платформу. Вядома, гэта не працэс плыні часу, а хутчэй плыні свядомасці музейных супрацоўнікаў. У тым ліку і Лізаветы, якая з'яўляецца арганізатарам "Ночы ў музеі".

Стылёвы чацвер Нашай Нівы

twitter.com/trafimchuk

Раніца чацвярга пачалася надзвычай пазітыўна. Прагляд навінаў на сайце nn.by ператварыўся ў вялікую пацеху. Аказалася, у беларускамоўнай медыя-прасторы знайлішся адмыслоўцы, смеласць якіх праявілася не абы-ўчым, а ў тэме моды і стылю. Канцэнтрацыя маёй увагі была максімальнай. Гэтай раніцай уся краіна даведалася пра наяўнасць тутэйшых "селебрыціс". Аўтары не пабаяліся, і выкарысталі такі наватвор для беларускай мовы. Тым самым, таксама ўразілі чытача.
Вядома, у мяне, скромнага энтузіяста на глебе блогерства, з'явілася шмат пытанняў да аўтараў.
Па-першае, чаму нацыянальная платформа (Наша Ніва) стала месцам для выказвання суб'ектыўнага погляду малавядомага, ды яшчэ і ў вузкіх колах, журналіста на тэму моды і стылю?
Па-другое, чым кіраваліся ў напісанні артыкула? Які папярэдні досвед стаў базай для выбару герояў артыкула, абзываннем іх "селібрыціс"?
Па-трэцяе, гэта недаравальная дзёрзкасць.
Павінен заступіцца за герояў артыкула, бо яны ўжо вядомыя ў пэўным асяроддзі асобы, але дакладна не працавалі над тым, каб прыхільніца асабістага стылю Антона Раднянкова разбірала іх знешні выгляд.
Аўтарка скандальнай публікацыі пісала пра адказнасць публічных асобаў перад грамадскасцю, у тым ліку і пра "лук". Але, спяшаючыся апублікаваць "лакшэры артыкул пра селебрыціс", забылася скіраваць да аналізу ўласную працу.
Вынік усяго напісанага адзін: ахінаючыся ў манто свецкага рэпарцёра, варта памятаць пра адказнасць перад гэтым светам. Ну, а галоўнае, свет правільны выбіраць.

Засілле вышыванак

Сучасная мужчынская кашуля з арнаментам

Не перастаю верыць у тое, што чым больш дарослымі мы становімся, тым больш разумнымі становімся. Да прыкладу, наш унутраны стан. Маё тонкае ўнутранае адчуванне кан'юктуры ў беларускай медыя-прасторы дазваляе сцвярджаць, што на тэме нацыянальнага арнаменту і вышыванак адбываюцца пэўныя спекуляцыі.

Інакш кажучы, усемагчымых вышыванак стала гэтак шмат, што, верагодна, хутка мы ўбачым адваротную рэакцыю грамадства. 

Мяркую, у нас гэта звязана з шэрагам акалічнасцяў, і верагоднасць прыходу "рускага міру" таксама сярод прычын. Доўгі час не даводзілася бачыць так шмат нацыянальнага пазітыўнага на экранах кампутараў і тэлевізараў. 

Але гэтага нацыянальнага пазітыўнага стала вельмі шмат. Прыйшоў час, калі тэма вышыванак ледзь балансуе паміж пазітыўным і тым, што задзяўбло.

Нацыянальны арнамент павінен таксама натуральна існаваць у нашым жыцці як і ранішні кубак кавы ці наведванне тэатра раз на месяц. Наляпіўшы арнамент на што-заўгодга мы не становімся больш нацыяльна свядомымі. Трэба "пракачваць" свае мазгі чытаннем нацыянальнай літаратуры  і знаёмствам з гісторыяй. Бо толькі праз беларускія стужкі наўрад ці мы збудуем нацыю асобаў з актыўнай грамадзянскай пазіцыяй. Так, намаганне зроблена, але самім грамадствам яно ўспрынята выключна сімвалічна. У галовах нічога не адклалася. 

Падсумаванне:

Трэба стаць спакайней і кожнае новае публічнае з'яўленне арнаменту ў публічнай прасторы не апісваць у топавых навінах. Неабходна, каб арнамент стаў прыемным звыклым элементам нашага жыцця, а не яго раздражняльнікам.